Tiềm năng xử dụng gỗ phế liệu

Khái niệm và phân loại gỗ phế liệu

Gỗ phế liệu là các dạng nguyên liệu gỗ không đáp ứng yêu cầu của nguyên liệu gỗ xẻ và các sản phẩm phụ của công nghiệp khai thác và chế biến gỗ theo phương pháp cơ học. Nguồn gỗ phế liệu bao gồm các loại phế liệu từ công nghiệp xẻ (bìa, rìa, mùn cưa, đầu mẩu), phế liệu từ quá trình sản xuất đồ mộc (phoi bào, mùn cưa, bụi gỗ), phế liệu từ công nghiệp sản xuất gỗ dán, gỗ lạng (ván mỏng vụn, lõi bóc, ván rọc rìa), phế liệu từ công nghiệp sản xuất diêm và xây dựng, phế liệu khai thác (cành nhánh, đầu mẩu, gỗ tròn đường kính nhỏ, gỗ không hợp quy cách, rễ cây, gốc cây), gỗ khô mục, cây bụi và gỗ và sản phẩm phế thải sau quá trình sử dụng.

Đặc tính của gỗ phế liệu

Gỗ phế liệu có đặc tính đa dạng về kích thước và loại gỗ, ảnh hưởng lớn đến việc phân loại theo yêu cầu xử lý và chế biến nhằm giảm thiểu chi phí và giá thành sản phẩm cuối cùng. Đặc tính của gỗ phế liệu có thể được xét dưới nhiều góc độ tùy thuộc vào mục đích sử dụng như sản xuất ván dăm, ván sợi, ván sợi tước.

Tình trạng sử dụng gỗ phế liệu hiện nay

Hiện nay, việc sử dụng gỗ phế liệu ở Việt Nam chưa được tận dụng đúng mức và phù hợp với tiềm năng và giá trị về kinh tế cũng như môi trường. Tại các nước công nghiệp phát triển, việc sử dụng phế liệu gỗ được coi là trách nhiệm và nghĩa vụ của công dân, với tỷ lệ sử dụng gỗ phế liệu trong sản xuất ván dăm trên 50%. Tuy nhiên, tại Việt Nam, do thói quen sử dụng và trình độ kỹ thuật lạc hậu, lượng gỗ phế liệu được sử dụng chỉ chiếm một phần nhỏ.

Hiện tại, Việt Nam có rất ít các nhà máy chế biến gỗ với công suất lớn và chưa có khu sản xuất chế biến gỗ tập trung, trong khi nguồn gỗ phế thải rất lớn, khoảng 40% so với công suất tính theo gỗ tròn. Ở một số cơ sở chế biến khép kín, lượng gỗ phế thải được tận dụng làm nhiên liệu cho việc đốt nồi hơi, tạo khói lò, sinh nhiệt cho công đoạn sấy gỗ, giúp giảm giá thành sấy gỗ và sản phẩm, đồng thời hạn chế lượng rác thải gây ô nhiễm môi trường.

Ứng dụng và lợi ích của gỗ phế liệu

Tại các cơ sở chế biến gỗ, gỗ phế liệu như mùn cưa, phoi bào, bìa bắp, đầu mẩu thường được sử dụng làm nhiên liệu hoặc bán cho người dân làm củi đun. Tuy nhiên, mức sống của người dân đã được cải thiện nên ít nơi sử dụng mùn cưa, phoi bào và đầu mẩu gỗ ngắn làm củi đun, chỉ sử dụng các mảnh gỗ dài cho việc vận chuyển và đốt. Khối lượng mùn cưa rất lớn, khoảng 8-12%, chưa được tận dụng triệt để, phát thải ra môi trường, ảnh hưởng xấu đến môi trường.

Tại những khu chế biến gỗ có công suất lớn, khối lượng gỗ phế thải rất lớn, thường phải vận chuyển đến nơi khác hoặc thuê vận chuyển thải ra bãi rác, làm tăng chi phí. Một số cơ sở biết tổ chức sản xuất chế biến tổng hợp, tận dụng tối đa nguyên liệu gỗ để tạo ra sản phẩm như ván dăm, ván sợi. Gỗ bìa bắp, đầu mẩu, mùn cưa, phoi bào được sử dụng làm nguyên liệu sản xuất ván ghép thanh dạng Finger Joint hoặc các dạng ván ghép khung rỗng, khung đặc và một số dạng ván ghép đặc biệt khác. Mùn cưa và phoi bào được tận dụng tối đa, kết hợp với keo dán gỗ để tạo ra các sản phẩm tấm phẳng hoặc định hình dạng ván dăm.

Việc nghiên cứu ứng dụng công nghệ thủy phân, nhiệt phân gỗ để tạo ra các sản phẩm hữu cơ như cồn, rượu, chất chiết, tơ sợi nhân tạo đã phát triển từ lâu trên thế giới, nhưng tại Việt Nam vẫn là lĩnh vực mới mẻ. Nhiều doanh nghiệp có chiến lược dài hạn, biết khai thác, tìm hiểu nhu cầu thị trường về sử dụng than hoạt tính nên đã đầu tư thiết bị công nghệ để tận dụng gỗ phế thải, bước đầu đạt được một số kết quả khả quan. Tuy nhiên, do thiết bị không đảm bảo độ kín khít và khả năng bảo ôn, chất lượng than hoạt tính chưa đạt yêu cầu của các thị trường khó tính.

Tận dụng gỗ phế liệu trong công nghiệp

Ở một số nơi như miền Trung và miền Đông Nam Bộ, nghề đốt than theo phương pháp đốt trực tiếp để tạo ra than củi phục vụ nhu cầu chế biến thực phẩm và một số nhu cầu khác vẫn tồn tại. Việc sản xuất than củi tự phát thủ công không theo kế hoạch đã góp phần làm suy giảm tài nguyên rừng. Những cây gỗ bụi, kích thước nhỏ được chặt hạ làm nguyên liệu để đốt than, trong khi gỗ phế thải từ quá trình tỉa thưa, khai thác phân tán trong rừng chưa được tận dụng hợp lý, gây lãng phí lớn.

Việt Nam có nhiều ngành nghề thủ công truyền thống như chạm khắc, đan lát, biết tận dụng nguồn gỗ phế thải như bìa bắp, đầu mẩu để sản xuất ra các mặt hàng thủ công mỹ nghệ, đồ chơi trẻ em, dụng cụ học tập, đồ lưu niệm, đồ dùng gia đình như thớt gỗ, giá để sách báo, đồ điện tử. Việc này không chỉ đáp ứng nhu cầu tiêu dùng trong nước và xuất khẩu, mà còn đem lại thu nhập đáng kể cho người lao động, đóng góp cho ngân sách và có ý nghĩa xã hội, tạo công ăn việc làm cho người dân nông thôn, góp phần hạn chế rác thải ra môi trường.

Kết luận

Tiềm năng sử dụng gỗ phế liệu tại Việt Nam còn rất lớn, nhưng chưa được tận dụng đúng mức và phù hợp với tiềm năng về mặt kinh tế cũng như môi trường. Hiện tại, lượng gỗ phế thải rất lớn phát sinh trong quá trình chế biến và khai thác chưa được sử dụng hiệu quả. Việc tận dụng gỗ phế liệu không chỉ giúp giảm chi phí sản xuất, bảo vệ môi trường, mà còn tạo ra nhiều sản phẩm có giá trị kinh tế cao. Để khai thác hiệu quả nguồn gỗ phế liệu, cần đầu tư vào công nghệ và nâng cao trình độ kỹ thuật, từ đó đóng góp vào sự phát triển bền vững của ngành công nghiệp chế biến gỗ.

Thanh Tuyền

Chuyên gia tư vấn về các giải pháp chế biến gỗ. Máy băm gỗ, máy nghiền mùn cưa, máy mài dao băm gỗ.